Człowiek między schematami
Zgodnie z terapią schematów, będącą pochodną podejścia poznawczo-behawioralnego, każdy z nas posiada pewne schematy, które kształtują się w relacjach z ważnymi osobami w dzieciństwie. Kłopotliwymi stają się one wówczas, gdy są wyjątkowo silne, nieelastyczne i dysfunkcjonalnie sterują dorosłym życiem. Patrzymy wtedy zarówno na siebie, na innych i resztę świata przez pryzmat wzorców i sposobów, które mogą być dla nas toksyczne i sprawiać nam cierpienie.
Znaczenie głosu rodzica dla dziecka
O tym, jak ogromne znaczenie dla poznawania siebie i świata przez dziecko mają relacje z rodzicami można byłoby mówić bez końca. Są to osoby, które w swój subiektywny sposób przekazują dziecku pewne prawdy czy zasady. Sposób, w jaki rodzice reagują na zachowania dziecka, system nagród i kar obowiązujący dziecko, ale i wszelkie zasady, powinności i oczekiwania wobec niego manifestuje się w jego sposobie postrzegania rzeczywistości. Na podstawie tego dziecko tworzy pewien zbiór przekonań dotyczących siebie, ale i reszty ludzi i świata.
Wspomniany wyżej proces nazywa się internalizacją (uwewnętrznieniem), która prowadzi do rozwinięcia się w dziecku tzw. trybów rodzicielskich – wewnętrznego krytyka (tryb krytycznego rodzica) i wewnętrznego wspierającego rodzica, które dziecko uznaje za części samego siebie.
Na podstawie reakcji rodzica czy też innej bliskiej osoby, dziecko doświadcza i wartościuje to, co jest aprobowane, a co spotyka się z niezadowoleniem czy krytyką z ich strony. Celem zapewnienia sobie bezpieczeństwa w relacji i zapobiegania odrzuceniu, tłumi zachowania nieakceptowalne i tym samym buduje w sobie wewnętrznego krytyka, który pomaga mu w odróżnieniu „dobrego” i „złego”, niekiedy będąc destrukcyjnym.
Wewnętrzny krytyk a życie dziecka
Sposób, w jaki tworzą relacje z dziećmi rodzice karzący lub krzywdzący staje się wewnętrznym głosem dziecka i determinuje jego kontakty z samym sobą. Dzieje się tak, ponieważ dziecko postrzega rzeczywistość przez pryzmat wczesnodziecięcych doświadczeń i zakorzenionych w nim trybów rodzicielskich – surową ocenę, wysokie oczekiwania, zachowania o charakterze przemocowym czy też nadopiekuńczość, bądź brak akceptacji. Ten wewnętrzny głos-krytyk powoduje w dziecku trudne reakcje na samego siebie i brak samoakceptacji. Może ono mieć niskie poczucie własnej wartości i niższości, może także dewaluować siebie i wywierać na sobie silną presję osiągnięć.
Schematy z dzieciństwa a życie dorosłego człowieka
Ta pierwotna relacja – z rodzicami czy też opiekunami jest ważna dla życia dorosłego z wielu powodów. W życiu dorosłym, często nieświadomie, traktujemy ją jako prototypową, jako wzór i schemat tego, jak powinny wyglądać inne nasze relacje, jaką przyjmujemy w nich rolę czy też pozycję i na co możemy liczyć.
Mając w sobie schemat rodzica krytycznego czy karzącego, wchodzimy w relacje, które będą przypominały nam właśnie te dziecięce doświadczenia. Możemy otaczać się ludźmi krytycznymi wobec nas, wymagającymi i dominującymi, niekiedy odrzucającymi lub przyjmować strategię unikającą i odbierać sobie możliwość wejścia z kimś w autentyczną relację i kontakt. Zdarza się też tak, że sami wchodzimy w rolę rodzica z naszej przeszłości – nieakceptującego, krytycznego i wymagającego, pozostając w swojej strefie komfortu i poczuciu bezpieczeństwa, z którym utożsamiamy pierwsze relacje z rodzicami. Wewnętrzny krytyk daje o sobie znać szczególnie w momentach kryzysowych, kiedy przez różne sytuacje nasza samoocena jest zaniżona, potęgując w nas trudne emocje.
Jakie są typy krytyków?
Perfekcjonista
Rodzic wymagający perfekcjonizmu, ładu i porządku, ceniący efektywność i dobrą organizację pracy. Buduje w dziecku poczucie, że wszystko, co robi powinno być idealne, a oczekiwania, które mu stawia mogą być nierealistyczne bądź przekraczające jego możliwości. Dziecko, a potem młody dorosły, może mieć bardzo wysokie standardy co do wyglądu, zachowania czy wykonywanej przez siebie pracy. Jako dorosły może obawiać się sytuacji nowych lub stanowiących wyzwanie, a także tych, które mogą wykazać jego niekompetencję lub niedoskonałość. Wówczas może odwlekać wykonanie zadań lub wybierać te, które są znacznie poniżej jego możliwości.
Niszczyciel
Relacja z rodzicem w dzieciństwie może opierać się na poniżaniu, wypowiadaniu się z dezaprobatą o dziecku i szydzeniu bądź niedocenianiu jego dokonań i osiągnięć. Rodzicowi towarzyszy irytacja, surowość i brak cierpliwości wobec dziecka, czasami jego poczynania mogą przyjąć też formę przemocy fizycznej czy psychicznej, niosąc za sobą ogromne konsekwencje dla jego życia w dorosłości. Jako dziecko czuje się wówczas bezwartościowym, nieadekwatnym i niechcianym, może też dewaluować i tłumić swoje potrzeby emocjonalne. To z kolei może być przyczynkiem do wystąpienia zaburzeń osobowości, nastroju bądź skłonności do uzależnień w życiu dorosłym. Bardzo często oba typy krytyków łączą się ze sobą i tak, jak i każdy ze wspomnianych osobno typów, destrukcyjnie wpływają na funkcjonowanie człowieka.
Co robić?
Gdy jesteś rodzicem…
Nie ma idealnych rodziców. Każdy z nich czasami doświadcza braku cierpliwości do dziecka bądź irytacji. Warto jednak przyjrzeć się swoim relacjom z dziećmi, tym samym modelując i wspierając ich rozwój w tej sferze.
Warto być obecnym, czułym i akceptującym dla dziecka. Okazywać mu wsparcie i zrozumienie oraz akcentować to, jak ważną osobą jest w życiu rodzica. Taki sposób traktowania relacji z dzieckiem wpłynie na jego rozwijanie w sobie „wewnętrznego rodzica” i tym samym sprzyjać temu, by podobnie traktowało siebie samego – pozwalając sobie na porażkę, niedoskonałość i samoakceptację pomimo wad, które przecież każdy z nas ma.
Gdy doświadczyłeś trudnej relacji z rodzicem…
Istnieje wiele metod i podejść do pracy nad sobą w tym aspekcie. Zgodnie z koncepcją terapii schematów, bardzo ważne jest to, by rozwijać w sobie poczucie adekwatności, ale i współczucia dla swojej „dziecięcej” części i opieki nad nią niczym wspierający rodzic. Ważne jest traktowanie siebie z łagodnością, troską i otoczenie siebie opieką. Pamiętaj, że warto niekiedy udać się po pomoc do specjalisty – psychologa czy psychoterapeuty, by uzyskać wsparcie w poprawie jakości Twojego życia.
Bibliografia:
