Odrodzić się jak feniks z popiołów – o wypaleniu zawodowym, które można pokonać

Obecnie coraz częściej słyszy się o terminie, jakim jest wypalenie zawodowe. Niekiedy się go nadużywa mówiąc o trudnościach i okresowym braku satysfakcji i obniżeniu motywacji w pracy zawodowej, jednak w rzeczywistości za tym pojęciem kryje się bardzo poważny problem, któremu – jak sądzę – z biegiem czasu trzeba się będzie poważnie przyjrzeć. Ale do sedna.

Czym jest wypalenie zawodowe?


Wypalenie zawodowe, czyli tzw. „burnout”, to wyczerpanie zasobów psychofizycznych organizmu skutkujące spadkiem satysfakcji związanej z pracą, a także motywacji do jej wykonywania. Osobom borykającym się z wypaleniem zawodowym bardzo często towarzyszy chroniczne poczucie bezradności i niepełnego zaangażowania w wypełnianie obowiązków zawodowych. Burnout najczęściej łączy się z długotrwałą ekspozycją na stres, co dodatkowo pogłębia stan danej osoby i wpływa na postępowanie problemu, jest również częstym następstwem pracoholizmu.


Wśród grup zawodowych, które najbardziej obciążone są ryzykiem występowania wypalenia są te, w których kluczowym zadaniem jest niesienie pomocy innym ludziom – mowa o lekarzach, pielęgniarkach, ratownikach medycznych, a także… psychologach. Niektóre badania wskazują na to, że znamienną przyczyną może być wspomniane poczucie bezradności i zatarcie się granicy zachowywanego dystansu do wykonywanych zadań u osób związanych z tymi zawodami.

Brak możliwości udzielenia pomocy osobom będącym w potrzebie, wynikający z różnych kwestii, często niezależnych od osób pomagających, może być jedną z przyczyn występowania wypalenia zawodowego.

Jakie są powody występowania wypalenia zawodowego?

Wśród powodów występowania wypalenia zawodowego wyróżnia się trzy obszary przyczynowe.

• Pierwszy z nich związany jest z czynnikami natury indywidualnej. Chodzi więc o cechy osobowości i wynikające z nich predyspozycje do określonego rodzaju zachowań. Osoby zmagające się z wypaleniem zawodowym są najczęściej bardzo wrażliwe, dążą do perfekcji we wszystkim, co robią i nie dopuszczają do siebie możliwości popełnienia błędu. Są niezwykle zaangażowane w swoje zadania i pracę, co w połączeniu z przewlekłym stresem może doprowadzić do swego rodzaju załamania i przeciążenia, a tym samym pojawienia się burnout’u. 


• Drugim z obszarów są kwestie interpersonalne, czyli to, jak wyglądają relacje danej osoby z przełożonymi i innymi współpracownikami. Mowa tutaj o nadmiernym zaangażowaniu emocjonalnym w problemy innych osób, bądź w przebieg rozwoju firmy, który niekiedy dla tych osób staje się centrum życia tak, jak w przypadku pracoholizmu. Ogromne znaczenie dla zaistnienia wypalenia zawodowego mają również potencjalnie występujące konflikty, rywalizacja wśród pracowników, a także mobbing. 


• Trzecim, ostatnim obszarem, są czynniki organizacyjne, które mają związek ze środowiskiem pracy, stylem wykonywanej pracy przez daną osobę i jej przełożonego, a także możliwościami rozwoju zawodowego i rutyną pracy. Wymienione zmienne dotyczą precyzji poleceń, jakie otrzymuje dana osoba, a także możliwości czasowych na jego wykonanie. Bardzo ważne są również perspektywy w miejscu pracy – to, czy istnieje opcja rozwoju i wspinania się po szczeblach kariery zawodowej, czy panuje rutyna pracy pozbawiająca szansy na doskonalenie się.

Podstawowe fazy/wymiary wypalenia zawodowego.

Jednym z czołowych badaczy zajmujących się problematyką wypalenia zawodowego jest Christina Maslach. Na podstawie wieloletnich badań i obserwacji badaczka wyłoniła trzy fazy czy też wymiary wypalenia zawodowego.

1. Pierwszym z nich jest wyczerpanie emocjonalne, które oznacza poczucie ogromnego zmęczenia i braku możliwości regeneracji sił potrzebnych do dalszego działania. W tej fazie następuje ogromne znużenie i poczucie całkowitego wyczerpania zasobów niezbędnych do aktywności zawodowej. Niekiedy pojawiają się objawy somatyczne takie, jak bóle głowy, częste infekcje i przeziębienia, a także bezsenność i uczucie niepokoju.


2. Drugą z faz jest depersonalizacja i cynizm. Tutaj wyraźnie widoczna jest obojętność, bądź negatywny stosunek do współpracowników czy pacjentów. Osobom w tej fazie towarzyszy ogromny dystans w kontaktach interpersonalnych, który bardzo silnie kontrastuje z dotychczasowym funkcjonowaniem danej osoby w tej sferze. Obserwuje się często ignorowanie innych osób bądź negatywne zachowania wobec nich, a także spadek efektywności w pracy.


3. Trzecią fazę cechuje brak poczucia osobistych osiągnięć i kompetencji potrzebnych do wykonywanej pracy. Osoby z wypaleniem zawodowym nie dostrzegają własnych sukcesów, negatywnie oceniają efekty własnej pracy i czują się niedostatecznie kompetentni do realizowania obowiązków wynikających z roli zawodowej. Często pozostają w przekonaniu o braku wpływu na dalszy przebieg kariery zawodowej i osiąganiu sukcesów. Tej fazie towarzyszyć mogą poczucie samotności i braku zrozumienia ze strony innych, jak również wrzody żołądka będące następstwem chronicznego stresu, depresja i napady lęku.

Wypalenie zawodowe – co dalej?

O konsekwencjach, jakie może nieść za sobą występowanie burnout’u, można byłoby pisać godzinami. Ten problem z całą pewnością kładzie cień na sferę związaną ze zdrowiem, o czym pisałam wyżej charakteryzując poszczególne jego fazy. Mogą pojawiać się problemy z nadciśnieniem tętniczym i układem krążenia, kłopoty związane z odpornością, bóle głowy, ciągłe poczucie zmęczenia i bezsenność. Trudności mogą mieć także miejsce w funkcjonowaniu emocjonalnym i behawioralnym, a więc związanym z zachowaniem. Osoby z wypaleniem zawodowym bardzo często wycofują się z kontaktów interpersonalnych niezwiązanych z pracą. Cierpią na tym relacje rodzinne i towarzyskie. Niekiedy obserwuje się także opóźnienie w zakresie funkcjonowania poznawczego – mogą pojawiać się trudności z koncentracją i podzielnością uwagi.

By zapobiec ewentualnemu wystąpieniu tego problemu w życiu każdego z nas, warto jest zadbać o równowagę w obszarach życia prywatnego i zawodowego. Istotnym jest, by nauczyć się rozróżniania i rozgraniczania tych sfer i doskonalenia w sobie umiejętności dbania o zapewnienie sobie czasu poświęcanemu każdej z nich. Chodzi, więc o odpoczynek i regularny sen stanowiące niezbędną regenerację sił, która nie będzie łączyć się z myślami o obowiązkach i pracy.

Dobrym rozwiązaniem jest znalezienie sobie hobby czy też pasji, której będziemy oddawać się w wolnej chwili, i która będzie stanowiła pewną odskocznię od rutynowych i codziennych obowiązków zawodowych.

Jeśli zauważymy u siebie problem, jakim jest wypalenie zawodowe, warto również zgłosić się do specjalisty – psychologa lub psychoterapeuty, którego pomoc może okazać się niezwykle ważna w procesie przywracania pełni zdrowia.