PTSD bez tajemnic

Lęk jest emocją, która towarzyszy niekiedy każdemu z nas i jest potrzebna tak samo jak inne uczucia. Czasami jednak dzieje się tak, że przybiera na częstotliwości i intensywności na tyle, że zamiast mobilizującej funkcji, zaczyna mieć destrukcyjny wpływ na nasze życie. Dominuje nad nami, ma duże znaczenie w podejmowanych przez nas decyzjach, bądź nas ogranicza. Wtedy można mówić o dużym prawdopodobieństwie rozwinięcia się zaburzeń lękowych.

Wśród typów zaburzeń lękowych rozróżnia się fobie, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD, dawniej: nerwica natręctw), inne zaburzenia lękowe (m.in. zaburzenie lękowe uogólnione i lęk paniczny), zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (związane z objawami fizjologicznymi) oraz reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne (w tym Zespół Stresu Pourazowego – PTSD).

Co to jest Zespół Stresu Pourazowego (PTSD)?

PTSD jest zaburzeniem psychicznym z grupy lękowych, które jest następstwem i reakcją na skrajnie stresujące wydarzenie wywołujące traumę. Zdarzenie to przekracza zdolności do radzenia sobie osoby, która była jego uczestnikiem lub świadkiem powodując tym samym nieadaptacyjne formy funkcjonowania tej osoby.

Wspomnianymi wydarzeniami mogą być wypadki komunikacyjne, klęski żywiołowe czy też działania wojenne. Ale i gwałty, przemoc rodzinna i wiele innych doświadczeń, które są zbyt intensywne i niebezpieczne dla konkretnej osoby. Dlatego nie wolno oceniać, czy ktoś „ma prawo” cierpieć na PTSD czy nie, bo coś nam się wydaje „lekkim przeżyciem”.

PTSD w klasyfikacjach.

Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 kluczowe do zdiagnozowania PTSD są następujące kryteria:

• Wystąpienie w życiu danej osoby wyjątkowo stresującego wydarzenia, które niemal u każdego mogłoby wywołać cierpienie;
• Pojawienie u tej osoby tzw. flashback’ów, czyli żywych wspomnień minionych zdarzeń takich, jak natrętne myśli, sny oraz występowanie gorszego samopoczucia w obecności bodźców kojarzących się ze zdarzeniem;
• Unikanie sytuacji, które przypominają minione wydarzenia;
• Występowanie jednego z: 
niezdolność do odtworzenia szczegółów dotyczących zdarzenia, objawy zwiększonej wrażliwości i stanu pobudzenia (zaburzenia snu, drażliwość lub wybuchy gniewu, trudności z koncentracją, nadmierna czujność i wzmożona reakcja zaskoczenia).

W ramach klasyfikacji DSM 5 najważniejszymi kryteriami diagnostycznymi są:

• Przeżycie sytuacji takiej, jak narażenie na śmierć, groźbę śmierci lub utratę zdrowia, poważny uraz lub incydenty o charakterze przemocy (szczególnie na tle seksualnym);
• Obecność jednego (lub większej liczby) natrętnych objawów związanych z traumatycznym wydarzeniem występujących po raz pierwszy po doświadczeniu traumatycznego przeżycia;
• Chroniczne unikanie bodźców związanych z traumą niewystępujące przed traumatycznym wydarzeniem;
• Niekorzystne zmiany w zakresie zdolności poznawczych (uwaga, koncentracja, pamięć) i nastroju, związane z  traumatycznym wydarzeniem;
• Wyraźne zmiany w zakresie pobudliwości związane z traumatycznym wydarzeniem;
• Czas trwania zakłócenia (objawów opisywanych w kryteriach) wynosi więcej niż miesiąc;
• Opisane zakłócenia funkcjonowania powodują znaczące klinicznie cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania w sferze społecznej, zawodowej i innych ważnych obszarach;
• Zakłócenie to nie jest wywołane fizjologicznym działaniem substancji (np. nadużyciem leków, alkoholu) ani innym stanem ogólnomedycznym.

Predyspozycje do wystąpienia Zespołu Stresowego Pourazowego

Warto wziąć pod uwagę to, że nie u wszystkich osób, które doznały traumy wystąpi PTSD. 
Z badań wynika, że występuje ono u ok. 7-25% osób po przeżyciach o tego rodzaju charakterze. PTSD występuje dwa razy częściej u kobiet, niż u mężczyzn

Zdaniem badaczy odpowiedzialne za to mogą być predyspozycje psychologiczne tj. słabsza odporność psychiczna i skłonność do zaburzeń psychicznych (szczególnie lękowych, ale i zaburzeń nastroju takich, jak depresja).

Duże znaczenie dla prawdopodobieństwa rozwinięcia się tego zaburzenia mają uwarunkowania rodzinne. Mowa w tym miejscu o sposobie przeżywania, którego uczymy się od bliskich oraz o czynniku genetycznym – istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia PTSD u osoby, w rodzinie której już się pojawiło.

PTSD i co dalej?

W sytuacji, gdy wystąpi Zespół Stresu Pourazowego, warto pamiętać o tym, jak ważne jest zgłoszenie się po pomoc. Najbardziej skuteczną jej formą jest psychoterapia, a niekiedy warto sięgnąć także po wsparcie farmakologiczne.

Z badań wynika, że najskuteczniejszą formą psychoterapii w leczeniu PTSD jest poznawczo-behawioralna. W przypadku tego zaburzenia terapia opiera się głównie na ekspozycjach wyobrażeniowych, podczas których pacjent opisuje, wraz ze szczegółami, wydarzenie traumatyczne, a całość dokumentowana jest przez psychoterapeutę (nagranie na dyktafon). Kolejnym etapem jest odsłuchiwanie tego nagrania i stopniowe oswajanie się ze wspomnieniami, rozmowa o tym, co się wydarzyło, a także przeformułowywanie zniekształconych przekonań oraz wizji następstw dotyczących tego zdarzenia.

Należy pamiętać o tym, jak fundamentalną i kluczową jest motywacja tej osoby do zmiany, a także odwaga do konfrontacji z lękami i ich źródłami. To właśnie dzięki nim można wytrwale brać udział w terapii, pomimo trudności i barier, z jakimi w czasie jej trwania przyjdzie się zmierzyć. 
Niezwykle istotnym jest wówczas wsparcie bliskich, które w trudnych momentach może okazać się podporą i pomocą w dalszej pracy terapeutycznej.

Bibliografia:

Morrison, J. (2016). DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

World Health Organization. (1997). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Cracow–Warsaw, PL: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne “Vesalius.