W lęku i niepokoju - o osobowości unikającej
Zaburzenia osobowości są pewnymi utrwalonymi wzorcami zachowań, które cechują się małą elastycznością bez względu na okoliczności sytuacyjne. Cechy zachowań są skrajne i rzutują na wszystkie sfery życia danej osoby, a tym samym wpływają na ich jakość. Zaburzenia osobowości pojawiają się najczęściej w okresie dojrzewania i kształtowania się charakteru człowieka.
Zaburzenia osobowości
Wśród zaburzeń osobowości można wyszczególnić między innymi osobowość paranoiczną, schizoidalną, dyssocjalną, chwiejną emocjonalnie (typ impulsywny i borderline), histrioniczną, anankastyczną, zależną oraz unikającą, na której skupia się ten artykuł.
Osobowość unikająca
Osobowość unikająca, inaczej lękowa, występuje u osób, których myśli, przekonania i emocje spełniają kryteria związane z ogólnie rozumianymi zaburzeniami osobowości.
W diagnostyce tego rodzaju zaburzeń należy wziąć także pod uwagę cechy specyficzne dla osobowości unikającej.
Cechy osobowości unikającej
Osobom z tym typem zaburzeń towarzyszy niska samoocena, której konsekwencje rozciągają się na szereg obszarów życia. Towarzyszy im ciągłe poczucie bycia ocenianym (a raczej krytykowanym), niepokój i napięcia z tym związane oraz przekonania o deficytach w zakresie kompetencji oraz ogólnej nieatrakcyjności.
W wyniku utrwalonych i negatywnych przekonań na własny temat pozostają niechętni i wycofani jeśli chodzi o nawiązywanie i budowanie relacji interpersonalnych. Są zniechęceni, bywa, że czują się niegodni kontaktów z innymi, co wzmaga w nich unikanie takich sytuacji. Obawiają się krytyki i odrzucenia ze strony innych ludzi, unikają ryzyka i izolują się w kontekście społecznym, zawodowym, niekiedy również rodzinnym. Wpływa to na znacząco ograniczony styl życia z powodu dążenia do zapewnienia sobie poczucia bezpieczeństwa i przewidywalnej przestrzeni.
Przyczyny rozwinięcia się osobowości unikającej
Wśród przyczyn rozwinięcia się u danej osoby osobowości unikającej warto podkreślić czynnik biologiczny, czyli wrodzone predyspozycje do rozwinięcia się tego typu zaburzenia. Istotne znaczenie, ma tutaj temperament – można przypuszczać, że u osób, które z natury są bardziej introwertywne, zamknięte w sobie i nieśmiałe, istnieje większe ryzyko na rozwinięcie się w przyszłości osobowości unikającej niż u osób ekstrawertywnych, otwartych i śmiałych. Choć nie ma pewności, że u tych pierwszych musi się ona rozwinąć.
Wydaje się, jednak, że największe znaczenie ma rola czynników psychospołecznych, które prawdopodobnie najsilniej warunkują rozwój tej osobowości. Chodzi więc o styl rodzicielski, który dominował w dziecięcych relacjach tej osoby z najbliższymi. Kontakty oparte na poczuciu wstydu, beznadziejności i wpajające niską samoocenę, potępianie błędów i rozpatrywanie ich jako powodu do poniżania dziecka – to wszystko może wpłynąć na budowanie w nim niskiego poczucia wartości, atrakcyjności i braku sprawczości.
Warto wziąć również pod uwagę wszelkiego typu zachowania o charakterze przemocowym, których efektem końcowym może być niska samoocena. Istotne są również dotychczasowe doświadczenia w sferach życia, które poprzez niepochlebne informacje zwrotne mogą wpłynąć na tworzenie się zniekształconego i nad wyraz negatywnego obrazu samego siebie, potęgując tym samym niechęć do konfrontowania się z rzeczywistością i obawę przed niepowodzeniem.
Życie ludzi z osobowością unikającą
Osoby z zaburzeniami osobowości unikającej mogą doświadczać różnego rodzaju konsekwencji związanych ze swoimi lękami i swego rodzaju izolacją. Pomimo tego, że unikanie pomaga im w trwaniu i życiu we własnej strefie komfortu i przewidywalnym otoczeniu, to mogą czuć się osamotnieni, ograniczeni przez własne napięcia i niepokoje. Nie akceptują, nie szanują samych siebie, a unikając sytuacji trudnych czy nieznanych nie doświadczają życia w pełni i całej krasie.
Ku zmianie na lepsze
Sposób funkcjonowania może z czasem przestać spełniać ich oczekiwania wobec tego, jak miało wyglądać ich życie. Podupada ich życie zawodowe, społeczne. W pewnym momencie mogą zdecydować się na zmianę. Ważne, by udać się wówczas do specjalisty. Szybkie rozpoznanie zaburzeń osobowości daje większą szansę na powodzenie modyfikacji destrukcyjnych wzorców zachowań – nauki ich rozpoznawania we własnych przekonaniach, zachowaniach i towarzyszących emocjach oraz ich modyfikacji, zmianie.
W procesie diagnostycznym warto wziąć pod uwagę stopień nasilenia objawów i ewentualne leczenie farmakologiczne. Niezwykle istotna staje się wtedy psychoterapia. Jej głównym celem staje się wówczas poprawa własnego obrazu i trening związany z umiejętnościami społecznymi. Ważną kwestią jest tutaj motywacja pacjenta. Intensywne zaangażowanie się w proces psychoterapeutyczny jest jednym z kluczowych czynników (o ile nie najważniejszym!) w drodze ku dobrej zmianie.
