O nierealności siebie i świata – depersonalizacja i derealizacja

Poczucie nierealności siebie, obcości świata i spoglądanie czy też obserwowanie siebie i otoczenia z góry niczym makietę z aktorami. To niektóre z objawów derealizacji i depersonalizacji. Występują one najczęściej w przebiegu zaburzeń takich, jak schizofrenia, zaburzenia nastroju (depresja), zaburzenia lękowe, a czasami w zaburzeniach osobowości. Warto wiedzieć, że wspomniane objawy zdarzają się również o u osób zdrowych (bez zaburzeń) i stanowią normę, jeśli ich występowanie nie jest ciągłe i nie stanowi cierpienia dla doświadczającego.

Wszelkie zaburzenia czy też niecodzienne objawy, z którymi borykają się ludzie mają swoją przyczynę. Są swego rodzaju efektami końcowymi mechanizmów, które rozpoczęły swoje istnienie po nagłym zdarzeniu bądź trudnym doświadczeniu z przeszłości. Tak jest także w przypadku występowania wspominanych derealizacji i depersonalizacji. Przypisuje się je do kręgu zaburzeń dysocjacyjnych, a więc związanych z nieprawidłową integracją informacji dotyczących wspomnień, własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami oraz sygnałami pochodzącymi z ciała.

Jakie są przyczyny występowania derealizacji i depersonalizacji?

Wśród przyczyn występowania każdego z nich wymienia się takie, jak długotrwała ekspozycja na stres, czyli prowadzenie trybu życia pełnego napięć i niepokoju. Bardzo często ich występowanie tłumaczy się również traumatycznym zdarzeniem z przeszłości. W obu tych przypadkach wystąpienie derealizacji czy depersonalizacji jest skutkiem zdarzeń i stanowi mechanizm obronny, który „odcina” od, często trudnej do konfrontacji, rzeczywistości. 

Derealizacja i depersonalizacja bardzo często zdarza się również u osób, które w przeszłości były uzależnione lub nadużywały środków psychoaktywnych takich, jak alkohol lub narkotyki, co ściśle wiąże się z zaburzoną chemią organizmu – a więc działaniem neuroprzekaźników, które realnie wpływają na nasze życie, w tym na spostrzeganie rzeczywistości.

Czym jest derealizacja?

Derealizacja jest poczuciem nierealności i obcości świata. Spostrzeganie rzeczywistości przypomina zerkanie przez oddzielającą szybę, co budzi uczucie odizolowania od reszty ludzi, przedmiotów czy zdarzeń i nieustanne tracenie kontaktu z rzeczywistością. Osobom, które zmagają się z derealizacją towarzyszy poczucie, jakby ich życie było snem na jawie, mają wrażenie braku orientacji w czasie i miejscu (nawet znane przedmioty czy miejsca mogą wydawać im się obce). 

Derealizacji bardzo często towarzyszą trudności w koncentracji i skupieniu uwagi, a także spadek motywacji do działania, obniżenie nastroju i poczucie anhedonii (odcięcia się od emocji; coś, co do tej pory sprawiało radość bądź smutek, staje się obojętne).

Czym jest depersonalizacja?

Depersonalizacja oznacza chroniczne poczucie obcości siebie samego, oderwania od własnego ciała, myśli i emocji. Osoby doświadczające depersonalizacji mają wrażenie utraty tożsamości i wiedzy o samym sobie – własnych doświadczeniach, przeżyciach i towarzyszącym niegdyś myślom czy emocjom. Przypomina to symboliczne „wyjście z ciała” i spoglądanie na siebie całkowicie z boku, przyglądanie się sobie tak, jakbyśmy patrzyli na inną osobę z towarzyszącym poczuciem, że to my.

Czym jest Zespół depersonalizacji-derealizacji (DD)?

U niektórych osób derealizacja występuje wraz z depersonalizacją (i odwrotnie), mówi się wtedy o tzw. DD, czyli Zespole depersonalizacji-derealizacji. Wówczas występują objawy zarówno pierwszego, jak i drugiego z omówionych zjawisk, co jeszcze intensywniej determinuje życie danej osoby, niż w przypadku występowania tylko jednego. Warto jednak wiedzieć, że wszelkie zaburzenia stanowią kontinuum, a więc nie są zero-jedynkowe, co oznacza, że w derealizacji mogą pojawić się objawy związane z depersonalizacją i na odwrót.

Jak sobie z tym poradzić?

Ważne jest to, aby wziąć pod uwagę, że występowanie zarówno derealizacji, depersonalizacji jak i Zespołu depersonalizacji-derealizacji są wtórnymi konsekwencjami innego problemu. Bardzo często tak, jak wspomniałam wyżej, występują one w różnych zaburzeniach. W przypadku, kiedy zorientujemy się, że nasze odczuwanie i spostrzeganie siebie lub otaczającego świata zmieniło się, bądź stało dla nas niepokojącym – warto jest udać się do specjalisty.

W przypadku bardzo intensywnych doznań i konsekwencji koniecznym może być wdrożenie leczenia farmakologicznego (m.in. wprowadzenie środków antydepresyjnych), kluczową jednak wydaje się być psychoterapia, która docierając do źródła problemów pacjenta może pomóc w „wyjściu na prostą” i minimalizacji bądź całkowitej redukcji objawów.

Bibliografia:

Wciórka, J. (2006). Psychopatologia ogólna–objawy i zespoły zaburzeń psychicznych.[W:] Adam Bilikiewicz (red.), Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny. wyd. III zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 56-107.

Pużyński, S., & Wciórka, J. (Eds.). (2007). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10: opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne” Vesalius”.