Życie z podziałem na role – osobowość histrioniczna

Zaburzenia osobowości, to stałe wzorce funkcjonowania, które charakteryzuje skrajne nasilenie powszechnie występujących cech. Wzorce te przejawiają się małą elastycznością w zakresie reagowania na różnorodne sytuacje z życia indywidualnego i społecznego. Sposoby funkcjonowania osób z zaburzeniami osobowości mają charakter stały i mogą skutkować destrukcyjnymi konsekwencjami dla życia w wielu jego sferach.

Wśród zaburzeń osobowości wyróżniamy: paranoiczną, schizoidalną, dyssocjalną, chwiejną emocjonalnie (w tym borderline), anankastyczną, lękową (unikającą), zależną oraz histrioniczną, o której mowa w tym artykule.

Co oznacza osobowość histrioniczna?

Osobowość histrioniczna charakteryzuje się przesadną ekspresją emocjonalną, teatralnością i dużą potrzebą atencji. Emocjonalność osób z zaburzeniami histrionicznymi cechuje się powierzchownością, płytkością i dużą zmiennością. Niemożność uzyskania uwagi i realizacji innych ważnych celów poprzez zachowania kokieteryjne prezentowane przez te osoby może wiązać się z występowaniem złości i agresji, niechęcią do przebywania z partnerem interakcji lub z pojawieniem się objawów depresyjnych.

Osobowość histrioniczna w klasyfikacjach

Do zdiagnozowania tego rodzaju zaburzeń osobowości zgodnie z klasyfikacją ICD-10 muszą być spełnione co najmniej 3 z poniższych kryteriów:

• Teatralność, przesadna emocjonalność i dramatyzowanie siebie;
• Sugestywność (łatwo ulega wpływom innych ludzi lub okoliczności sytuacji);
• Płytka uczuciowość;
• Poszukiwanie docenienia (bycia w centrum uwagi);
• Uwodzicielskość;
• Nacisk na znaczenia atrakcyjności fizycznej.

Z kolei klasyfikacja DSM 5, dla zdiagnozowania zaburzenia osobowości histrionicznej, wskazuje konieczność występowania następujących kryteriów:

• Interakcje z innymi często charakteryzują się zabarwieniem seksualnym lub prowokacyjnym;
• Szybko zmieniająca się i płytka ekspresja emocji;
• Prezentowanie prowokującego stylu ubierania się lub innych sposobów akcentowania warunków fizycznych by zwrócić na siebie uwagę;
• Charakterystyczny styl wypowiedzi cechujący się dramatyzowaniem i koloryzowaniem przeżyć, wydarzeń;
• Samodramatyzowanie, teatralność i przesadna ekspresja emocji;
• Sugestywność;
• Postrzeganie zawieranych relacji jako bardziej intymnych niż są one w rzeczywistości.

Warto dodać, że wszelkie zaburzenia osobowości mogą być mieszanką różnych ich rodzajów. Oznacza to, że na przykład osoba z zaburzeniami histrionicznymi może posiadać także cechy zaburzeń narcystycznych i tworzyć tym samym niespecyficzny obraz zaburzeń osobowości, co jest niezwykle ważne szczególnie na początku procesu terapeutycznego, o czym napiszę niżej.

Jakie są przyczyny występowania zaburzeń osobowości histrionicznej?

Do tej pory nie udało się jednoznacznie określić przyczyn występowania zaburzeń osobowości, w tym histrionicznych. Do niedawna bardzo dużo mówiło się o roli czynników rodzinnych i osobowościowych mających wpływ na rozwinięcie się tego zaburzenia osobowości Jednak z biegiem lat, badań i obserwacji klinicznych w środowisku psychologicznym i psychiatrycznym dochodzi się do wniosku, że wystąpienie tego zaburzenia jest wynikiem konstelacji czynników biologicznych (genetycznych), psychologicznych i społecznych.

Przyczyn psychologicznych (osobowościowych) upatruje się w stylach rodzicielskich, które charakteryzuje:

1. krytykowanie i karanie dziecka przy braku konsekwencji w tych praktykach;
2. doświadczanie przez dziecko braku uwagi i deprywacji emocjonalnej, na które reaguje ono histerią i uczy się, że jest to sposób na uzyskanie atencji;
3. dorastanie w rodzinie z problemem przemocy lub alkoholowym;
4. niskie poczucie wartości dziecka, które towarzyszy mu jako dorosłej osobie.

Z kolei zgodnie z podejściem akcentującym dominującą rolę czynników biologicznych i genetycznych bardzo ważną rolę w wystąpieniu tego rodzaju zaburzenia mają:
s

• pecyfika i dziedziczony typ temperamentu;
• charakterystyka układu neuroprzekaźnictwa;
• odchylenia morfologii mózgu.

Jeśli chodzi o czynniki społeczne warunkujące powstawanie zaburzeń osobowości, w tym histrionicznych, warto wziąć pod uwagę znaczenie:

1. modelowania i procesu uczenia się – odgrywają one ogromną rolę w życiu społecznym. 
Obserwując innych uczymy się i tworzymy własny repertuar zachowań, które często demonstrują inni.
2. warunkowania – to właśnie dzięki niemu zachowania, którymi dysponujemy mogą być wzmacniane przez innych poprzez to, że okazują się skuteczne w relacjach z ludźmi (np. wywieranie presji na kimś i osiąganie upragnionych celów dzięki swoim teatralnym zachowaniom i skłonnościom do dramatyzowania).

Droga ku pozytywnej zmianie

Niezwykle ważną kwestią w procesie zmiany jest dobra diagnoza. Wyznacza ona nie tylko kierunek działania, ale i daje wskazówki pomagającemu do lepszego zrozumienia osoby, która do niego przychodzi. Pomaga to dobrać adekwatny program terapeutyczny, który będzie najlepiej dopasowany do jego potrzeb.

Warto nadmienić, że obecnie największą skutecznością w leczeniu zaburzeń osobowości 
(w tym osobowości histrionicznej) cieszy się terapia poznawczo-behawioralna. Jej głównymi celami jest wykształcenie w pacjencie umiejętności zarządzania emocjami poprzez rozwijanie inteligencji emocjonalnej, praca nad zniekształceniami poznawczymi oraz budową konstruktywnych schematów myślenia.

Istotne jest, by zdawać sobie sprawę z tego, jak duże znaczenie dla zmiany ma właśnie psychoterapia. To dzięki niej można poprawić swoje funkcjonowanie i zastąpić destrukcyjne wzorce zachowań bardziej adekwatnymi i właściwymi dla danej osoby. Tak jest również w pracy z zaburzeniami osobowości – psychoterapia może być początkiem pozytywnej zmiany i wstępem do nowego rozdziału życia.

Bibliografia:
Morrison, J. (2016). DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

World Health Organization. (1997). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Cracow–Warsaw, PL: Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne “Vesalius.