Współuzależnienie
Uzależnienie (alkohol, narkotyki, seks, pornografia) to bez wątpienia poważny problem dla osoby, która się z nim zmaga. Często jednak zapomina się o tym, że obok jest też jej rodzina, partner czy przyjaciele, którzy również przeżywają to, co się dzieje, szukają sposobów na odnalezienie się w sytuacji, a niekiedy i potrzebują profesjonalnego wsparcia.
Niejednokrotnie zdarza się, że osoby z bliskiego otoczenia osoby uzależnionej zaczynają reagować w dezadaptacyjny sposób, podejmując zachowania i obierając postawy o charakterze destrukcyjnym. Jednym z takich schematów funkcjonowania jest współuzależnienie, bardzo różnie definiowane przez badaczy czy też psychoterapeutów. Ogólnie określa się je jako długotrwałe funkcjonowanie w sytuacji, która niekorzystnie wpływa na życie tej osoby ograniczając przy tym swobodę postępowania i wyboru. Wspomina się także o negatywnych konsekwencjach trwania w tym położeniu akcentując to, że prowadzi ono do pogorszenia własnego stanu i utrudnia podjęcie decyzji o zmianie na lepsze i wyjście ze współstanowienia z osobą w nałogu.
Zauważa się jednak, na przykładzie uzależnienia od alkoholu, że osoby współuzależnione mogą odczuwać objawy abstynencyjne charakterystyczne dla alkoholika w czasie detoksykacji tj. doświadczanie przykrych stanów afektywnych i obniżonego nastroju w okresach, gdy osoba uzależniona nie stosuje używki.
Cechy funkcjonowania osoby współuzależnionej
Funkcjonowanie współuzależnionych związane z trzema podstawowymi schematami: nieudanymi próbami rozwiązania sytuacji (kontrolowanie i angażowanie w to innych członków rodziny, nadopiekuńczość wobec partnera/ki) bądź wycofania się z niej (zachowania mające na celu wystraszenie uzależnionego – grożenie wyprowadzeniem się lub innymi konsekwencjami, wzmacnianie w sobie poczucia bezradności narzekając i obwiniając siebie, niepodejmowanie prób uniezależnienia się od poczynań bliskiego) oraz przystosowaniem się do sytuacji (przejmowanie odpowiedzialności za stan rzeczy, izolowanie się i ukrywanie problemu przed innymi, zaniedbywanie własnych potrzeb i dążenie do utrzymania fasady bezproblemowej rodziny).
Osoby współuzależnione przejawiają szereg specyficznych cech myślenia, odczuwania i zachowania, a tymi, o których warto wspomnieć są:
Obsesyjne koncentrowanie się na myślach, emocjach i zachowaniach osoby uzależnionej kosztem realizowania własnych potrzeb. Rezygnacja z własnych celów i dążeń;
Jak już wspomniane – wielokrotne próby kontrolowania osoby w nałogu – jej dążeń i działań związanych z realizacją uzależnienia (np. chowanie alkoholu, unikanie barów czy spotkań towarzyskich, na których może się pojawić używka); przejmowanie odpowiedzialności i opieka nad uzależnionym – łagodzenie konsekwencji, z jakimi zmaga się osoba uzależniona, dbanie o równowagę jej funkcjonowania;
Zwiększająca się tolerancja patologicznych zachowań alkoholika – niereagowanie, „zacieranie śladów” poczynań uzależnionego; przyzwyczajenie się do takiego trybu życia;
Reagowanie emocjonalne oparte o gniew i frustrację, które łączą się ze wstydem, poczuciem bezradności i krzywdy oraz smutkiem; utożsamianie poczucia własnej wartości z możliwością wpłynięcia na osobę w nałogu;
Kto może się współuzależnić?
Wśród czynników predysponujących do współuzależnienia się wyróżnia się trzy grupy:
Sytuacja stresowa – czyli to, co się dzieje; charakterystyka rzeczywistości, w której żyje dana osoba;
Psychologiczne zaplecze osoby wchodzącej w związek – jej doświadczenia w relacjach z innymi (deprywacja emocji i potrzeb w dzieciństwie, wychowanie podkreślające wartość postawy o charakterze samopoświęcenia) i ich skutki (niska samoocena, trudności adaptacyjne – nieelastyczność w reagowaniu na zmiany, niedojrzałość emocjonalna);
Konsekwencje interakcji powyższych dwóch aspektów.
Warto wspomnieć również o tym, że ryzyko wejścia w rolę osoby współuzależnionej ma związek ze:
- stopniem zażyłości emocjonalnej partnerów i wspólnymi zobowiązaniami;
- brakiem głębokich relacji poza związkiem, co może być wynikiem izolowania się osoby współuzależnionej i jej chęcią zamaskowania problemu;
- oraz tendencją do bezradności i braku obrony osoby współuzależnionej w sytuacji pojawiania się zachowań o charakterze biernej lub czynnej agresji.
Jakie są konsekwencje trwania we współuzależnieniu?
Może się wydawać, że konsekwencje, z którymi zmaga się taka osoba są błahe. W rzeczywistości, jednak jest inaczej. Skutki długotrwałego tkwienia w uzależnieniu od nałogu bliskiej osoby i od jej działań mogą być poważne.
Są nimi między innymi:
- zmiany poznawcze – trudności z koncentracją uwagi czy też roztargnienie, poczucie przebodźcowania i doskwierającego chaosu informacyjnego;
- zmiany fizjologiczne – zaburzenia popędu seksualnego, zaburzenia psychosomatyczne (manifestowanie się trudności związanych z emocjami pod postacią
- dolegliwości somatycznych – np. problemy z trawieniem czy silne bóle głowy), zmiany apetytu (nadmierny lub jego brak);
- zmiany emocjonalne – poczucie bezwartościowości, obniżony nastrój i jego zmiany (niekiedy obejmujące także stany lękowe i depresyjne lub chwiejność emocjonalną), poczucie cierpienia, osamotnienia w swoim problemie i braku nadziei na wyjście z sytuacji, nieufność, trudności z rozpoznawaniem i realizowaniem własnych potrzeb emocjonalnych;
- zmiany behawioralne – regulowanie emocji poprzez zachowania o charakterze nałogowym (np. objadanie się, zażywanie leków nasennych bądź uspokajających), by zredukować napięcie i poczuć ulgę.
Jak sobie pomóc?
Istnieje wiele możliwości pomocy osobie współuzależnionej. Ważne, by zdawać sobie sprawę z tego, że czasami potrzebne jest wsparcie z zewnątrz.
Pierwszą z możliwością jest udanie się na spotkanie grup samopomocowych o nazwie „Al.-Anon”, których członkami są osoby z tym problemem. Można tam uzyskać pomoc, ale i otrzymać pełne zrozumienie z uwagi na łączące spotykających się przeżycia. Warto jednak dodać, że w grupach tych nie udzielają się specjaliści, co w niektórych sytuacjach może okazać się konieczną interwencją.
Drugą z możliwości jest udanie się do ośrodka interwencji kryzysowej. Można tam otrzymać pomoc ze strony interdyscyplinarnego zespołu, w którego skład wchodzą: lekarz, prawnik, psycholog, a czasami także psychiatra. Innym miejscem, do którego można się udać jest także poradnia leczenia uzależnień.
Ważne jest, żeby pamiętać o tym, że współuzależnienie jest zaburzeniem funkcjonowania, które z uwagi na swoje konsekwencje dla osoby nim dotkniętej, wymaga adekwatnej formy pomocy.
Bibliografia:
http://www.parpa.pl/index.php/rodzina-dzieci/wspoluzaleznienie
