Krótkie wprowadzenie do medytacji. Cz.II: Pranajama. Maciej Wielobób

Wprowadzając do medytacji, nie sposób nie wspomnieć o pranajamie (sanskrycki termin pranajama oznacza rozszerzanie się energii, świadomości), która jest bardzo ważnym działem praktyki w większości tradycyjnych szkół mistycznych (medytacyjnych). Wbrew temu co sądzą niektórzy – istotą pranajamy nie jest ćwiczenie oddechu, a ćwiczenie umiejętności łączenia określonych myśli, a nawet emocji, postaw i zachowań z oddechem i doskonalenie się przez to w kontrolowaniu wyżej wymienionych.

Wybitny indyjski mistyk Hazrat Inayat Khan pisze: „Mój nauczyciel powiedział mi kiedyś: 'Ludzie mówią, że jest wiele różnych grzechów i cnót, ale ja myślę, że jest tylko jeden grzech.” Gdy zapytałem co jest owym grzechem, odpowiedział: 'Pozwolić, by choć jeden oddech pozostał nieświadomy’”. Oczywiście mistrz Inayata Khana – Abu Hashim Madani – używa tu terminu „oddech” nie w znaczeniu potocznym, a we wspomnianym wyżej rozumieniu mistycznym, gdzie oddech jest traktowany jako nośnik myśli, nastawienia, świadomości, energii. Oddech nieświadomy to brak kontroli nad treścią świadomościową, energetyczną, którą przenosi. Oddech świadomy z kolei oznacza pełną kontrolę nad naszym funkcjonowaniem.

Samo kontrolowanie przepływu wdechów i wydechów nie jest jeszcze pranajamą. Obserwacja oddechu, wyrównywanie go, synchronizowanie oddechu z ruchem jest bardziej częścią jogicznej pracy z ciałem. Rzeczywista pranajama sprowadza się połączenia oddechu z określoną koncentracją.

W sutrze II.50 Jogasutr, twórca jogi klasycznej – Patańdżali porusza ten temat, pisząc w niej m.in.,, że „[pranajamy] regulowane są one pod względem miejsca, czasu i liczby”. Termin miejsce (deśa) odnosi się do przedmiotu koncentracji w pranajamie i jest najważniejszym elementem praktyki (stąd też Patańdżali wymienia miejsce jako pierwsze). Zależnie od szkół praktyki, przedmiotem koncentracji może być dźwięk oddechu (w nozdrzach lub krtani), mantra, miejsce w ciele, określona myśl lub wyobrażenie etc. Pranajama ma również być regulowana pod kątem czasu (kala), tj. czasu trwania oddechu i proporcji między poszczególnymi częściami oddechu (wdech, zatrzymanie po wdechu, wydech, zatrzymanie po wydechu). Ostatnim istotnym czynnikiem jest liczba (sankhja), która wyraża się w odpowiednio dobranej ilości powtórzeń. Ze względu na fakt, że pranajama ma zmieniać nasze uwarunkowania i wzorce aktywności umysłowej, jakości miejsca, czasu i liczby muszą być odpowiednio dobierane z uwzględnieniem tempa procesu wysubtelniania się świadomości empirycznej.

Patańdżali objaśnia też efekty praktyki pranajamy. W sutrze II.52 stwierdza: „W wyniku tego [praktyki pranajamy] zostają zniszczone przeszkody zakłócające jasność poznania”, co Wjasa – pierwszy komentator Jogasutr – podsumowuje w następujący sposób (Jbh. II.52): „Nie ma wyższej ascezy od pranajamy, przy jej pomocy usuwa się całkowicie zanieczyszczenia umysłu i osiąga światło poznania”. W kolejnej sutrze – II.53 – przeczytamy: „[Dzięki pranajamie] umysł osiąga zdolność do koncentracji”.

Generalnie jest 5 rodzajów ćwiczeń pranajamy, o których piszę dwa słowa poniżej.

1. Praktyki przygotowawcze – ćwiczenia oddechowe sensu stricto (np. uczenie się wydłużania poszczególnych faz oddechu). Tego typu techniki mają za zadanie przygotować układ oddechowy w taki sposób, by np. nasz płytki oddech nie był dla nas przeszkodą w realizowaniu „zadań koncentracyjnych” w kolejnych grupach praktyk.

2. Praktyki oddechowo-oczyszczające. Są to ćwiczenia, które oczyszczają umysł z nadmiaru wrażeń, harmonizują energetykę organizmu oraz wprowadzają określoną pracę koncentracyjną (wizualizacje i synchronizowanie myśli z oddechem, a czasem koncentrację abstrakcyjną, np. na 5 żywiołach). Przygotowują też do praktyki recytacji mentalnej mantr. W następnym artykule opiszę tego typu ćwiczenie.

3. Proste ćwiczenia oddechowo-koncentracyjne. Do tego typu praktyk należą dwa ćwiczenia, w których pracę oddechową łączy się z prostą koncentracją (koncentracja na miejscu w ciele, wizualizacja, wpatrywanie się w punkt itp.). Ćwiczenia tego typu ugruntowują pracę z zatrzymaniem oddechu po wdechu i po wydechu, jak również ćwiczą koncentrację na obiektach konkretnych, przygotowując w tej sposób umysł do koncentracji bardziej abstrakcyjnej.

4. Praktyki oddechowe projekcyjne. W tego typu ćwiczeniach wraz z poszczególnymi fazami oddechu kierujemy jego świadomość w wybrane miejsca w ciele, czasami pracując dodatkowo z mantrą. Najczęściej pracuje się w ten sposób dla celów związanych ze zwiększaniem świadomości różnych obszarów lub wspomaganiem procesu leczenia.

5. Praktyki oddechowo-koncentracyjne z abstrakcyjnym przedmiotem koncentracji. Tu pracując z oddechem naprzemiennym i zatrzymaniami oddechu, wprowadzamy koncentrację abstrakcyjną związaną z odczuciem wdychania, wchłaniania i oddawania (boskiej) energii. Jest to grupa ćwiczeń przydzielanych po pewnym czasie praktyki ze względu z jednej strony na dłuższe zatrzymywanie oddechu, a z drugiej – większą trudność pracy koncentracyjnej.

Następnym razem przejdziemy już do ćwiczeń praktycznych, zaczynając właśnie od prostej techniki pranajamy.

Masz pytania?

Jeśli są to pytania ogólne, napisz w komentarzu. Jeśli są to pytania bardziej osobiste lub po prostu wolał(a)byś je zadać bezpośrednio mnie – wyślij mi maila. Dane kontaktowe znajdziesz na mojej stronie MaciejWielobob.pl. Oprócz tego możesz zapisać się tam na newsletter (w stopce strony jest formularz) – po potwierdzeniu zapisu otrzymasz link do ściągnięcia w pdfie mojej pierwszej książki „Terapia jogą”.

Maciej Wielobób jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych nauczycieli jogi i medytacji w Polsce, autorem książek „Terapia jogą”, „Psychologia jogi” i „Medytacja w życiu codziennym”. Przekazuje głębię tradycyjnych ścieżek w sposób zrozumiały i użyteczny dla współczesnego człowieka. Pomaga uwalniać się od napięcia, wykorzystywać pełnię swoich możliwości, uczy uważności i spokoju. Zna mistycyzm indyjski „od środka” jako nauczyciel-inicjator w tradycyjnych szkołach medytacyjnych i uwielbia pokazywać konkretne zastosowania tradycyjnych koncepcji i narzędzi w naszym życiu codziennym.

Strona Maćka: http://maciejwielobob.pl